ការបោះឆ្នោតនៅទីម័រឡេស្តេបានបើកឱកាសថ្មីដល់ប្រទេសចិន

រូបថត Asia Times

ទំនាក់ទំនងរបស់ទីម័រឡេស្តេជាមួយប្រទេសចិន ទទួលបានការចាប់អារម្មណ៍សារជាថ្មីម្តងទៀត នៅពេលដែលអតីតអ្នកឈ្នះរង្វាន់ណូបែលសន្តិភាព លោក Jose Ramos-Horta នឹងដណ្តើមតំណែងជាប្រធានាធិបតីឡើងវិញ បន្ទាប់ពីការបោះឆ្នោតជុំទី២ កាលពីថ្ងៃអង្គារកន្លងទៅ។

លោក Ramos-Horta បានទទួលសំឡេងគាំទ្រ ៤៦,៥% នៅក្នុងការបោះឆ្នោតជុំទី១ ក្នុងខែមីនា ហើយលោកត្រូវការតែ ៣០០០០ សំឡេងទៀតប៉ុណ្ណោះ នៅក្នុងការបោះឆ្នោតជុំទី២ ដើម្បីអាចដណ្តើមបានតំណែងជាប្រធានាធិបតី។ ប្រធានាធិបតីចប់អាណត្តិ លោក Francisco Guterres ហៅ Lu Olo បានឈរនៅលំដាប់ទី២ ជាមួយនឹងសំឡេងដាច់ឆ្ងាយ គឺត្រឹមតែ ២២,១% ប៉ុណ្ណោះនៅក្នុងការ បោះឆ្នោតជុំទី១។

នៅជុំទី២ កាលពីថ្ងៃអង្គារ លោក Ramos-Horta ក៏បាននាំមុខយ៉ាងល្អផងដែរ ហើយវាមានភាគរយខ្ពស់ដែលលោកអាចមកកាន់តំណែងជាប្រធានាធិបតីឡើងវិញ។ លោក Ramos-Horta បានលើកឡើងថា «លោកអាចនឹងរំលាយសភាចោល ឬអំពាវនាវឱ្យមានការ បោះឆ្នោតនីតិបញ្ញត្តិថ្មីមុនកាលកំណត់ ១ ឆ្នាំ»។

យុទ្ធនាការឃោសនាសម្រាប់តំណែងជាប្រធានាធិបតីរបស់លោកបានទទួលការគាំទ្រពីលោក Xanana Gusmao ដែលជាមេដឹកនាំនយោបាយដ៏សំខាន់ម្នាក់ ក្នុងចំណោមមេដឹកនាំនយោបាយដ៏សំខាន់ចំនួន ២ រូបរបស់ប្រទេសនេះ។ គណបក្សរបស់លោក Xanana Gusmao បានធ្លាក់ចេញពីរដ្ឋាភិបាលនៅឆ្នាំ២០២០ បន្ទាប់ពីបរាជ័យក្នុងការប៉ុនប៉ងដកតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រីរបស់លោក Taur Matan Ruak។

លោក Gusmao ដែលជាវីរៈបុរសឯករាជ្យ និងជាប្រធានគណបក្សសមាជជាតិ ដើម្បីការកសាងទីម័រឡេស្តេ (National Congress of the Reconstruction of Timor Leste-CNRT) បានចាត់ទុករដ្ឋាភិបាលបច្ចុប្បន្នជា «រដ្ឋាភិបាលខុសច្បាប់»។

ការផ្លាស់ប្តូររដ្ឋាភិបាលអាចនាំមកនូវការដាក់ឱ្យដំណើរការសារជាថ្មីនូវគម្រោងដំណើរការឧស្មន័ទ្រង់ទ្រាយធំនៅលើឆ្នេរសមុទ្រ ដែលបានជាប់គាំងអស់មួយរយៈពេល។ ប្រទេសចិនក៏ទំនងជាកំពុងត្រៀមខ្លួនផ្តល់ជំនួយផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុផងដែរដល់គម្រោងអភិវឌ្ឍនេះ។

ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ កិច្ចសហប្រតិបត្តិការរបស់ទីម័រឡេស្តេជាមួយប្រទេសចិន នៅមានកម្រិតតិចតួចណាស់។ ទិន្នន័យរបស់ OEC បានឱ្យដឹងថា «នៅក្នុងឆ្នាំ២០២០ ទីម័រឡេស្តេបាននាំចេញទំនិញត្រឹមតែ ១,១ លានដុល្លារប៉ុណ្ណោះទៅកាន់ប្រទេសចិន និងបាននាំចូលទំនិញពីប្រទេសចិនចំនួន ១៩០ លានដុល្លារ»។ ប៉ុន្តែ​ចិន​ក៏បាន​ជួយសាងសង់​វិមាន​ប្រធានាធិបតី, ក្រសួង​ការ​បរទេស និង​អគារ​ការពារជាតិ​នៅទី​ក្រុង​ Dili ផងដែរ។

អ្នកនាង Andrea Fahey ដែលជាបណ្ឌិតនៅមហាវិទ្យាល័យសន្តិសុខជាតិនៃសាកលវិទ្យាល័យជាតិអូស្ត្រាលី បាននិយាយថា «ក្នុងអំឡុងពេលដែលលោក Gusmao និងគណបក្ស CNRT បម្រើការនៅក្នុងរដ្ឋាភិបាលនៅក្រោយឆ្នាំ ២០០៧ ពួកគេបានរក្សាទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយប្រទេសចិន ដែលជាមធ្យោបាយមួយដើម្បីរក្សាតុល្យភាពឥទ្ធិពលរបស់លោកខាងលិច ជាពិសេសគឺដៃគូបរទេសដ៏សំខាន់របស់ទីម័រឡេស្តេ គឺប្រទេសអូស្ត្រាលី»។

អ្នកនាងបានបន្តថា «នៅរាល់ពេលដែលគម្រោងរបស់លោក Gusmao រងនូវការសង្ស័យ លោក Gusmao តែងទៅរកអ្នកវិនិយោគចិនឱ្យជួយសម្រេចគម្រោងរបស់លោក»។ ប៉ុន្តែនៅឆ្នាំ ២០១៩ លោក Ramos-Horta បានច្រានចោលនូវការព្រួយបារម្ភរបស់អូស្ត្រាលីជុំវិញឥទ្ធិពលរបស់ចិនមកលើអ្នកនយោបាយទីម័រឡេស្តេ។

លោក Ramos-Horta បាននិយាយថា «វាគឺជារឿងដ៏គួរឱ្យអស់សំណើចណាស់ នៅពេលដែលខ្ញុំបានលឺអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវ, អ្នកកាសែត និងអ្នកនយោបាយអូស្ត្រាលីនិយាយអំពីឥទ្ធិពលរបស់ចិននៅទីម័រឡេស្តេ។ ចុះចំណែកឥទ្ធិពលរបស់ចិននៅទូទាំងប្រទេសអូស្ត្រាលីវិញ តើវាមានលក្ខណៈបែបណាដែរ?»

លោក Damien Kingsbury ដែលជាសាស្ត្រាចារ្យផ្នែកនយោបាយអន្តរជាតិ នៅសាកលវិទ្យាល័យ Deakin របស់អូស្ត្រាលីបាននិយាយថា «ទាំងលោក Ramos-Horta និង Lu-Olo សុទ្ធតែមានទំនាក់ទំនងយ៉ាងស្និទ្ធស្នាលជាមួយអ្នកតំណាងរបស់ចិននៅ ក្នុងប្រទេសទីម័រឡេស្តេ»។

ប៉ុន្តែ​សំណួរ​សួរថា តើ​អ្នក​ណា​អាច​សម្រប​សម្រួលបានល្អ​ជាង​លើគម្រោងវិនិយោគ​របស់​ចិន ជាពិសេស​ទាក់ទង​នឹងក្តី​សុបិន្ត​ប្រេង និង​ឧស្ម័ន​របស់​អ្នកនយោបាយ​ឈានមុខ​គេ​មួយចំនួន​របស់​ប្រទេស​នេះ​។ ភាគច្រើន វាមានជាប់ទាក់ទងនឹងទុនបម្រុង ប្រេង និងឧស្ម័ន របស់ប្រទេសទីម័រឡេស្តេ ដែលមានចំនួនប្រហែល ៩០% នៃ GDP របស់ប្រទេស។

អស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំមកហើយ ដែលគម្រោង Greater Sunrise បានបន្តជាប់គាំង។ ប្រទេសទីម័រឡេស្តេ និងអូស្ត្រាលីធ្លាប់បានព្រមព្រៀងគ្នាចែករំលែកប្រាក់ចំណូលពីតំបន់ឧស្ម័ន «Greater Sunrise» ដែលមានតម្លៃប្រមាណ ៦៥ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែការព្រមព្រៀងនេះត្រូវបានធ្វើឡើង បន្ទាប់ពីកើតមានជម្លោះអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ បូករួមនឹងការចោទប្រកាន់ថា «អូស្ត្រាលីបានធ្វើចារកម្មលើប្រទេស
ជិតខាងដ៏តូចរបស់ខ្លួន»។

នៅដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ២០១០ មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលបានដាក់ចេញនូវគំនិតស្តីពីគម្រោង «Tasi Mane» ដែលជាច្រករបៀងនៃហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធប្រេងឥន្ធនៈនៅតាមបណ្តោយឆ្នេរភាគនិរតីនៃប្រទេសដែល នឹងដំណើរការឧស្ម័ន LNG នៅលើឆ្នេរសមុទ្រ។

លោក Gusmao បានគាំទ្រគម្រោងនេះ ដោយលោកបានចាត់ទុកវាជាកត្តាជំរុញដ៏សំខាន់ដែលនឹងជួយបង្កើតការងារក្នុងស្រុក ក៏ដូចជានឹងនាំមកនូវមោទនភាពជាតិ បើទោះបីជាមានការប្រឆាំងពីភាគីពាក់ព័ន្ធជាច្រើនក៏ដោយ។ លោក Ruak ដែលជាអតីតប្រធានាធិបតី បានជាប់ឆ្នោតជានាយករដ្ឋមន្ត្រីនៅក្នុងឆ្នាំ ២០១៨ បន្ទាប់ពីបានដំណើរការយុទ្ធនាការស៊ើបអង្កេតលើផែនការចំណាយទ្រង់ទ្រាយធំរបស់គណបក្ស CNRT និង Fretilin ។

ដំបូងឡើយ លោក Ruak បានដឹកនាំយុទ្ធនាការនេះជាផ្នែកមួយនៃសម្ព័ន្ធចម្រុះដើម្បីការផ្លាស់ប្តូរនិងវឌ្ឍនភាពដែលរួមមានគណបក្សរំដោះប្រជាជន (PLP) របស់លោក, គណបក្ស CNRT របស់លោក Gusmao បូករួមនឹងគណបក្ស KHUNTO។

ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ នៅឆ្នាំ ២០២០ គណបក្ស CNRT បានដកការគាំទ្រចេញពីផែនការថវិការបស់សម្ព័ន្ធ ហើយក្រោយមក លោក Ruak បានគំរាមលាលែងពីតំណែង ហើយលោក Gusmao ក៏បាននិយាយថា «លោកនឹងបង្កើតក្រុមចម្រុះថ្មីមួយទៀត»។ នៅទីបំផុត លោក Ruak ក៏ទទួលបានកិច្ចព្រមព្រៀងជាមួយគណបក្ស Fretilin ដែលជាគណបក្សដ៏ធំបំផុតមួយនៅក្នុងសភា។

ក្រោយមករដ្ឋាភិបាលបានដកមន្ត្រីសំខាន់ៗចំនួន ៣ នាក់ចេញពីវិស័យប្រេងនិងឧស្ម័ន ដោយក្នុងនោះ លោក Alfredo Pires ត្រូវបានដកចេញពីតំណែងជារដ្ឋមន្ត្រីប្រេង, លោក Francisco Monteiro ត្រូវបានបណ្តេញចេញពីតំណែងជានាយកប្រតិបត្តិក្រុមហ៊ុន Timor GAP ដែលជាក្រុមហ៊ុនប្រេងជាតិ ហើយលោក Gualdino Da Silva ត្រូវបានបណ្តេញចេញពីតំណែងជាប្រធានអាជ្ញាធរប្រេង និងរ៉ែ។

លោក Gusmao ក៏បានលាលែងពីតំណែងជាអ្នកតំណាងពិសេសសម្រាប់ប្រេង និងជាប្រធានអ្នកចរចាសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍគម្រោង «Greater Sunrise» ផងដែរ បន្ទាប់ពីការបណ្តេញចេញនូវមន្ត្រីទាំងនេះ។ មន្ត្រីទាំង ៤ នាក់នេះ គឺជាអ្នកដែលបានចរចារលើកិច្ចព្រមព្រៀង Sunrise ជាមួយអូស្ត្រាលី។

លោក Ramos-Horta ដែលទទួលបានការគាំទ្រពីលោក Gusmao និងគណបក្ស CNRT បានលើកឡើងថា «លោកអាចនឹងរំលាយសភាចោលនៅក្នុងរយៈពេលមិនយូរប៉ុន្មានបន្ទាប់ពីលោកចូលកាន់តំណែងជាប្រធានាធិបតី»។

បញ្ហានេះគឺបណ្តាលមកពីរឿងរ៉ាវ ដែលបានកើតឡើងនៅឆ្នាំ ២០១៨ នៅពេលដែលប្រមុខរដ្ឋដែលកំពុងកាន់អំណាចគឺលោក Lu-Olo បានបដិសេធមិនអនុញ្ញាតឱ្យរដ្ឋមន្ត្រីមួយចំនួនមកពីគណបក្ស CNRT ស្បថចូលកាន់តំណែង ដោយលោកបានលើកឡើងអំពីការចោទប្រកាន់អំពីការប្រព្រឹត្តិអំពើពុករលួយ ឬបញ្ហាសីលធម៌មិនល្អ។ ជាក់ស្តែង វាគឺជារឿងនយោបាយ ដោយក្នុងនោះ លោក Lu-Olo គឺជាអ្នកតំណាងរបស់គណបក្ស Fretilin ដែលជាគូប្រជែងដ៏សំខាន់របស់គណបក្ស CNRT ។

លោក Parker Novak ដែលជាអតីតនាយកកម្មវិធីប្រចាំប្រទេសទីម័រឡេស្តេ និងឥណ្ឌូណេស៊ីរបស់វិទ្យាស្ថានសាធារណរដ្ឋអន្តរជាតិបានហៅការ បោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីនៅសប្តាហ៍នេះថាជា «ការប្រកួតប្រជែងដោយប្រើកូនអុក (Proxy Bout) នៅក្នុងជម្លោះមិនចេះចប់» រវាងមេដឹកនាំនយោបាយ ២ របស់ប្រទេស គឺលោក Gusmao និងលោក Mari Alkatiri ដែលជាមេដឹកនាំរបស់គណបក្ស Fretilin។

អ្នកនាង Fahey ដែលមកពីសាកលវិទ្យាល័យជាតិអូស្ត្រាលីបាននិយាយថា «ប្រសិនបើលោក Ramos Horta ទទួលបានជ័យជំនះ និងនាំយកគណបក្ស CNRT មកកាន់រដ្ឋាភិបាលវិញ នោះទំនាក់ទំនងថ្មីជាមួយប្រទេសចិនទំនងជានឹងកើតមាន»។ លោក Gusmao នឹងត្រលប់មកវិញជាមួយនឹងមហិច្ឆតារបស់លោកក្នុងការបង្កើតរោងចក្រកែច្នៃឧស្ម័ន LNG ហើយការប្រយុទ្ធប្រឆាំងគ្នាដ៏អូសបន្លាយអាចនឹងកើតមានសារជាថ្មីជាមួយអូស្ត្រាលី និងក្រុមហ៊ុនប្រេងអូស្ត្រាលីជុំវិញភាពជាម្ចាស់លើទុនបម្រុង ប្រេង និងឧស្ម័ន ដែលស្ថិតនៅក្នុងតំបន់ ដែលមានជម្លោះពីមុន។

ប្រសិនបើទីម័រឡេស្តេចង់ផ្តល់មូលនិធិដល់គម្រោង «Tasi Manet» ទាំងមូលដោយខ្លួនឯង វាទំនងជានឹងត្រូវចំណាយប្រាក់ចន្លោះពី ៨ ទៅ ៩ ពាន់លានដុល្លារ ហើយអាចមានចំនួនច្រើនជាងនេះទៅទៀត ប្រសិនបើការចំណាយកើនលើសចំណូល។

អ្នកជំនាញភាគច្រើនយល់ថា «ប្រទេសទីម័រឡេស្តេក៏នឹងត្រូវស្វែងរកដៃគូបរទេសដើម្បីសហការផងដែរ ដោយសារតែទីម័រឡេស្តេខ្វះអ្នកជំនាញបច្ចេកទេស ក្នុងការអភិវឌ្ឍគម្រោង ហើយបញ្ហានេះអាចនឹងបើកឱកាសសម្រាប់ការវិនិយោគរបស់ចិន»។

នៅក្នុងបទសម្ភាសន៍កាលពីពេលថ្មីៗនេះជាមួយ NHK World របស់ប្រទេសជប៉ុន លោក Gusmaoត្រូវបានសួរអំពីទំនាក់ទំនងរបស់ប្រទេសរបស់លោកជាមួយប្រទេសចិន។ លោក​បាន​ឆ្លើយ​ថា​ «​គោលការណ៍​របស់​យើង​គឺ​ គ្មាន​សម្ព័ន្ធមិត្ត, គ្មាន​សត្រូវ, គ្រប់គ្នាទាំងអស់គឺជាមិត្ត​»។

លោក​បាន​បន្ថែម​ថា «ក្នុង​នាម​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​ការ​អភិវឌ្ឍ​តិច​តួច​បំផុត​ យើង​ត្រូវ​ការ​អ្នក​ទាំងអស់គ្នា។ យើង​ធ្លាប់មាន​បញ្ហា​ជាមួយ​ប្រទេស​ឥណ្ឌូណេស៊ី ក៏ប៉ុន្តែយើង​បាន​ធ្វើ​ការ​សម្រុះសម្រួលគ្នាហើយ។ ឥឡូវនេះ ពួក​យើង​ជា​មិត្ត។ យើងមាន បញ្ហាជាមួយអូស្ត្រាលី, យើងបានដោះស្រាយវា ហើយឥឡូវ​នេះយើង​ក៏ជា​មិត្ត​នឹង​គ្នាផងដែរ»៕

Asia Times